Kadir Aralık ayını çok severdi. Bu özel bir ay, diğerleri gibi değil. Solan bir yıl ile henüz doğmamış bir şey arasındaki bir ay. Eski bitmedi ve yeni henüz başlamadı. Aralık ayında Kadir dağlara gitmeyi severdi: burada zamanın yavaşladığını hissetti, güçleriyle çağıran karlı zirveler, sessizlik dağ yarıklarından yükseliyor gibiydi ve görkemli ihtişamın arka planına karşı insan telaşı ona özellikle sefilce görünüyordu. Aralık, ev akşamlarının, torunlarla didişmenin ve köy haç’eşlerinde uzun tartışmaların zamanıdır. Naima Neflyaşeva, 100 yıl önce yaşayan Çerkeslerin yaşamını kışın nasıl değiştirdiği hakkında yazıyor.
Daha fazla ateş
Çerkeslerin geleneksel kültüründe ateşin özel bir yeri vardır. Bu, dünyanın mitolojik yaratılışı ve günlük yaşamla ilişkili kutsal bir maddedir. Ateş elde etme teması, Adıge halkının Nart destanında zaten yer alıyor. Olay örgülerinden birinde – belki de en yoğun ve en dramatik olanı, bozkırda donan Nartlar için ateş yakmakla bağlantılı – Nart destanının ana karakteri Sosruko, arkadaşlarını kurtarmayı taahhüt eder. Önce bir yıldızı okla vurur, Nartlar biraz ısınmak için yere doğru düşen yıldızın üzerine ellerini koyar ama ateşle parıldayan yıldız söner ve yere düşer.
Daha sonra, Nart Sosruko ve ateşin sahibi dev Yinıj arasında, bir dizi mücadele yaşanır. Finalde, Sosruko’nun Yinıj’ı “Yedi denizin akıntılarının birleştiği, okyanusun en derin yerine, ayağıyla dibe basamayacağı şekilde…” çektiği ve onu yedi gün yedi gece boyunca dondurduğu son mücadele yaşanır. Okyanus buzunda donmuş olan Yinıj, buz esaretinden kurtulamaz. Ve Sosruko, Yinıj’ın ateşini alarak, Nartlara geri döner ve böylece onları ölümden kurtarır.
Yiğit Sosruko’nun oku tarafından devrilen yıldız, göksel ateş ile gök cisimleri arasındaki bağlantının bir sembolüdür. Adıge dünyasının monoteistik öncesi resminde, dünyanın ateşi, bir fırtına sırasında tanrıların tanrısı olan her şeye gücü yeten Tha tarafından gökyüzünden atılan güneşin kendisinin bir parçacığı olarak algılandı ve yıldızlar, bir zamanlar Tha’nın isteğiyle gökyüzüne dağılmış aynı güneşin ateşli parçacıklarıydı. Gök gürültüsü ve şimşek tanrısı Şıble, göksel varlıklarının etrafını siyah bir aygır üzerinde dolaşıyor, özellikle Çerkesler tarafından saygı görüyordu.
Pişirme sırasında, özellikle et kızartırken ateşe “payını” vermek adettendi.Ev içi refah, ocağın ateşiyle sembolik olarak ilişkiliydi. Çerkeslerin bu konuda birçok atasözü vardır: sıcak kül geceleri atılmaz; geceleri, çöp kapı köşede tırmıklanmaz, ancak sobaya veya şömineye süpürülür; ocaktaki ateşin sönmesi kötüdür.
Kış, yetişkinlerin ve çocukların bir araya geldiği ev ocaklarının ateşiyle geçen uzun akşamların zamanıdır. Etnograf M. Musayeva, “ateşin yanındaki bu toplantılar, çocukları düşüncelerini ifade etme becerisi konusunda eğiten, konuşma kurallarını öğreten bir ilk okuldu, hatta bazen hayatta gerekli olan “oyunculuk becerileri” de denilebilir.”
Ocakta doğan bir çocuğun büyük bir canlılığa sahip olduğuna inanılıyordu, bu yüzden kaderin herhangi bir zorluğuyla yüzleşebiliyordu. Kolera ve veba salgınları sırasında ateşle arınmaya başvuruldu. Sığırlar, içinde ritüel ateşin yetiştirildiği kazılmış tünelden geçiyordu. Aynı zamanda temizlik ateşi ocaktan alınmaz ya da kibritlerle ateşlenmez, ancak fındıkların birbirlerine sürtülmesiyle ile yakılırdı. Sadece bir kez kullanılan bu ateşin, herhangi bir hastalığı yok edebilecek güce sahip olduğuna inanılıyordu.
Ocağın ateşi, ailenin istikrarının sembolik olarak korunmasında büyük rol oynamıştır. Çerkeslerin ocağın ateşiyle ilgili bir tabu sistemi geliştirmeleri tesadüf değildir – ateşe saygısızlık etmek, ateşe tükürmek, içine tahıl atmak, evdeki nesnelerin yanmış kısımlarını kullanmak, ateşi keskin nesnelerle karıştırmak imkansızdır.
Önemli aile toplantılarında ve h’oh’ularda (kadeh kaldırma) her zaman ateş veya ocaktan bahsedilmiştir. Çerkesler, ateşle baş edebilmeyi, hızla inşa edip muhafaza edebilmeyi, saklayabilmeyi vb. bir erdem olarak görüyorlardı. Bir Çerkes atasözünde, “Ateşle iyi geçinen, ailesinde uyum bulur” der.
Kış stokları
Kışın beslenme sistemi değişiyordu. Çerkezlerin sonbaharda ve özellikle kış ayları diyetine et ve et yemekleri, süt ürünleri (çoğunlukla füme peynir ve ekşi süt), çeşitli fasulye yemekleri, kabaklar hakimdi. Örneğin, tarihçi Han-Girey’in yazdığı gibi, Batı Çerkeslerinde biberle turşulanan lahana ve pancarların yanı sıra kabak, karpuz ve kavun turşuları da «kışın en sevilen yiyecekleri» oluşturuyordu. Bu arada, etnograflar SA Harutyunov ve GA Sergeyeva, Çerkeslerde etin nadiren günlük yiyecek olduğunu, çoğunlukla kış ve askeri rezervler için kullanıldığını ve taze etin esas olarak kült ve ritüel durumlarda tüketildiğini fark ettiler.
Kuzey Kafkasya’nın diğer bölgelerinde de kış hazırlıkları yapılırdı. Karaçaylar ve Balkarlar, gelecekte büyük miktarda kullanılmak üzere sonbaharda kurutulmuş et hazırlar, sığır etinden veya kuzu ve keçi etinden sucuk yaparlardı. Böylece tadını kaybetmeden çok uzun süre saklanabilirdi.
Dağıstan’da kış sucuğu hazırlıkları da popülerdi. Kıyma, balta ile ince kıyılmış en iyi et parçalarından yapılırdı. Özel kış içecekleri ile de ısınılırdı. Kuzey Osetya’daki Osetyalılar kışın ısıtılmış bir formda düşük bir Arak içerlerdi ve bu da Osetya’nın açık havadaki kalabalıklarca kutlanan bayramları için gerekli olan bir şeydi. Sonbahar ve kış soğuklarında, ısıtılmış Araka mükemmel bir şekilde ısıtırdı.
Karaçaylar ve Balkarlar kış için bira ve boza hazırlardı. G.Yu Klaproth şöyle yazıyor : “Bira ve boza dışında çok az sarhoş edici içkileri var. Kış için bira ve boza yapıyorlar. Sıradan günlerde, büyük kutlamalar dışında çok nadiren içerler. Geçmişte Karaçaylar ve Balkarlar ileride kullanılmak üzere ayran hazırlarlardı. Kış için ayran sonbaharda tam yağlı sütten hazırlanırdı. Süt inek, koyun veya keçiden olabilirdi, ancak sonbaharda keçi ve koyun sütü kıtlaştığı için çoğunlukla inek sütüydü.
Kafkasya’nın tüm halklarının kış için bal ve kuru meyve stokları vardı, taze olanların yerini aldılar ve vitamin ihtiyacı için yeterliydiler.
Kış soğuğu hakkında nasıl bir uyarı notu olabilirdi ?
Birkaç yıl önce, Fransız İçişleri Bakanlığı, Fransızlara soğu havayla bağlantılı olarak nasıl davranacaklarını öneren bir broşür dağıttı. Ve soğuk, Avrupa standartlarına göre, Fransa’da o zaman ciddi etkili oldu – 4 derece. Broşürde şunlar yazılıydı :
“Çok soğuk, düşük sıcaklık, dikkatli olun! Açık havada geçirdiğiniz zamanı sınırlayın ve çok fazla fiziksel çaba sarf etmeyin. Dışarı çıkarsanız, kalın bir şeyler giyin ve burnunuzu ve ağzınızı bir atkıyla kapatacak şekilde kendinizi sarmayı unutmayın. Bulunduğunuz odaları aşırı ısıtmayın. Odalardaki hava girişlerini engellemeyin. Kendi arabanızı kullanmanız gerekiyorsa, trafik koşullarını öğrenin ve bir ilk yardım paketi edinin. Kaygan olan kaldırımlarda dikkatli olun.” Fransız makamlarının emriyle, soğuk mevsimde evsizlerin geceyi orada geçirip ısınması için metrolar günün her saati açıktı ve polis, donarak ölmemeleri için onlara yiyecek ve içecek ulaştırmak zorunda kaldı.
Acaba Çerkesler için benzer bir broşür 19. yüzyılda varsayımsal olarak basılmış olsaydı nasıl olurdu? Muhtemelen şöyle:
“Kış geldi. Çok soğuk. Kışı dert etmeyin ama dağlarda dikkatli olun. Çığ düşebilir.
Hava soğuk diye evde oturmayın, paspas ve halıların üzerinde uzanarak sakar topaklar haline gelmeyin.
Dışarı çıktığınızda, ısının. Sandıklarınızdan şal ve kürk mantolar, kışlık çizmeleri çıkarın. Karda komşuyla sohbet etmek için evden dışarı koşan kadın ve kızlar, içini iki kat ısıtıyor. Ne de olsa, “bir dakikalığına” ayrılarak, bir saat sonra geri döneceksiniz.
Her zaman ilk yardım sağlamaya hazır olun. Birisi düşüp bacağını veya kolunu kırmışsa, onu yerel Aze’lere götürün, sizi hayal kırıklığına uğratmazlar.
Kışlık malzemelerinizi çıkarın – tütsülenmiş et, sosis, salamura sebzeler. Dağ bitkilerinden ve ekşi sütten sıcak çaylar için.
Kış paniğe kapılmak için bir sebep değil. Çocuklarınızın kartopu oynamasına ve buzda kaymayı öğrenmelerine izin verin. Aileleri ateşin etrafında toplayın, akrabaları ziyaret edin, yakınlaşın. Bahar yakında geliyor.”
Kaynak : Sovetskaya Adygea
