21 Mayıs 1864’te Kafkasya’daki savaşın Rusya İmparatorluğunca resmen sona erdiğinin ilan edilmesinden sonra, bir Çerkes topluluğu savaşmaya ve direnişe devam etti ve 1870’lerin ortalarına kadar gerilla savaşı yürüttü. Hakuç’lardan bahsediyoruz..
Hakuç topluluğu, Tuapse ile Soçi arasında Karadeniz’e akan Aşe, Psezuape ve Şahe nehirlerinin üst kısımlarında, Ubıh ve Küçük Şapsığ sınırlarında yaşıyorlardı. Rus-Kafkas Savaşı’ndan önce, Hakuçlardan hiç söz edilmiyor.
Bir versiyona göre, Hakuç topluluğu Abdzah, Şapsığ, Ubıh, Sadz ve diğer topluluklardaki Abreklerin bir araya gelmesiyle oluştu.
Bjeduğ, Şapsığ ve Natıkhuay toplulukları onlara ‘Agoy’ ismini verdiler. Temirgoy ve diğer Çerkes toplulukları ise onları Hakuç olarak çağırdılar. Hakuç çok karışık bir toplumdu, ancak Çerkes dilinin farklı bir Şapsığ lehçesini konuşuyorlardı.
Geçitlerinin erişilmezliğinden yararlanan Hakuçlar, ne Laba ötesine ne de Türkiye’ye gitmeyi reddederek inatla direndiler.
Onlara karşı o zaman olağan yöntemler kullanıldı: köylerin, ekinlerin ve yiyecek kaynaklarının yok edilmesi. Ancak bu gibi zalim harekatlar sonrasında Hakuçların bir kısmı evlerini teslim etti ve bölgeyi terk etmek zorunda kaldı, ancak diğer kısmı sürgünden kaçınmayı başardı.
Bu nedenle, 1865’te Hakuçlara karşı seferin tekrarlanması gerekiyordu. Sonuç olarak, bazı küçük gruplar on yıldan fazla bir süre dağlarda gerilla savaşına devam etmesine rağmen, Hakuçların neredeyse tamamı Kuban bölgesinin köylerine tahliye edildiler.
1870’de I. Orekhov şöyle yazdı: “… Pşeha nehrinin sol kolu Gogops (E.N. Çerkesçesi Ğueğıps) ağzına geldik. Hakuçıps (Psezuape’in kolu) ve Aşe’nin üst kısımlarıyla birleşen Gogops nehrinin üst kısımlarında kaynak bölümlerindeki dağlık arazinin güney yamacından avcıların soygun ve hırsızlık için (E.N.*) kuzeye geçtiği bir yol var. 1865’te (ilkbahar ve sonbaharda) onlara karşı iki kez yapılan harekat ve sonraki yıl Türkiye’ye birkaç bin Hakuç’ın tahliyesine rağmen, bu soygunculardan iki ya da üç yüz tanesi hala dağlarda ve su kaynaklarıyla çevrili vahşi doğada direniyordu.” 1880’lerin sonunda, Hakuçlar dağlardaki savaşı sona erdirdi ve tahliye edildiler.
Günümüzde Hakuç topluluğundan geriye kalanlar, Bolşoy Kiçmay (Şehekey) köyünün nüfusunun önemli bir bölümünü oluşturuyor, Hacıko köyünün yanı sıra Aguy-Şapsığ ve Thağapş köylerinde birkaç aile yaşıyor. Ayrıca Hakuç ağzı ile konuşan Çerkesler Türkiye’de de yaşıyorlar.
Hakuçlar ile yapılan savaş hakkında ilginç bilgiler, bu savaşa doğrudan katılanlardan biri tarafından kaleme alındı – K.Heine:
“Dağlılar boşuna kan dökmeyin önerilerini reddettiler. Rusların gücünün ve kendi topluluklarının az sayıda olduğunun farkında olmalarına ve yakında Rusların onları fethetme olasılığına rağmen yine de imkansızlık noktasına kadar savaşma kararı aldılar.
… Neredeyse 4.000 askeri birliğimizin olduğu bu ülkede, düşman bize yalnızca güçlü doğal engellerle karşı çıktı ve eli silahlı binden fazla direnişçi yoktu.. Eylemlerine neyin rehberlik ettiğini söylemek zor, ancak haysiyet ve onurları ortadan kaldırılması mümkün olmayan bir topluluktu. Militanlardı ve tek yumruk idiler. Bırakın aralarından tek bir casus çıkmasını, onların yanından bize tek bir rehber bile gelmedi. Tüm bu çatışma süreci içerisinde, barış talebiyle tek bir elçi göndermediler ve bu pozisyona gelmeden önce tek bir kişi bile tarafımızdan ele geçirilmedi.
Tüm zayıf noktalarını fark eden Hakuçlar, ücra köşelere dağıldılar. Sadece birliklerden uzağa değil, aynı zamanda konumumuzun yakınlarına da rahatça sızarak ve saklanarak, insanları yakın mesafeden öldürdüler.
…Bu hesaplaşmayı sona erdirmenin en emin ve hızlı yolu olarak, Hakuçların hayatta kalabilmeleri için gerekli tüm yaşam kaynaklarının yok edilmesi ve daha sonra kış için birlikleri karargahlara dağıtmak önerildi.”
İşte yüzyılı aşan bir savaşın trajik finalinde Hakuç topluluğu böyle bir rol üstlendi.
E.N.* : Ruslar psikolojik savaş taktiği olarak kamuoyunda ve askerler arasında Hakuç toplumuna ilişkin bir nefret duygusu yaratmak için “Uçan orman haydutları” diyorlardı.
Kaynak : adygi.ru
Çeviri : Ğuaze
