Haklarından mahrum bırakılma, etnik ve dini ayrımcılık, yoksulluk, gelecekte daha iyi bir yaşam umudunun olmaması ve sömürge yetkililerinin doğrudan kışkırtmaları, kalan Çerkesleri Türkiye’ye zorunlu göç etmeye itti.
Farklı verilere göre 1865’e kadar tarihi anavatanlarında 60 ila 80 bin arasında Çerkes kaldıysa da, bu sayı daha sonra azaldı.
A. H. Kasumov’un yazdığına göre, 1882’de Kuban bölgesinde:
Bjdeduglar: 16 771kişi
Kabardeyler: 15 440
Abzehler: 13 961
Besleneyler 6551
Temirgueyler: 5127
Şapsığlar: 3381 kişi olarak bulunuyordu.
Toplam sayı 61.231 kişiydi.
E. D. Felitsyn’e göre, 1883’ün sonunda Kuban bölgesinde, üç ilçesinde 9’u Çerkes köyü Bguaşehabl ve Koşehabl’da olmak üzere 13 Ubıh ailesi (80 kişi) yaşıyordu.
Pratik olarak, bunlar kıyıdaki topraklarından sürülen Ubıh nüfusunun kalıntılarıydı.
G. A. Dzidzaria’nın Dumezil’e atıfta bulunarak bildirdiği gibi, bazı Ubıh aileleri Kuban’dan Kostroma vilayetine yerleştirildi.
Felitsyn’e göre, 1883 yılı sonunda Kuban bölgesindeki Yekaterinodar, Maykop ve Batalpaşinsk bölgelerine bağlı Çerkes köylerinde 13 Hakuç ailesi (67 kişi) vardı.
1887-1888 yıllarında Kuban bölgesinde sadece yaklaşık 57 bin Adıge bulunuyordu.
Resmi verilere göre 1872’de Karadeniz bölgesinde 773 Çerkes vardı (Hakuç’lar çoğunluktaydı).
Bunların arasında Ubıhlar da vardı. E. D. Felitsyn’e göre, 1880’lerin başında Karadeniz’deki Şapsığlar, Maykop bölgesinin Kudzhirkhakuchabl’daki anavatanlarına “bahçelerini ve binalarını tamamen bırakarak” geri döndüler.
Bilim adamının yazdığı gibi, “Pseushkho dağının altındaki bir köye” yerleştiler.
1881 yılında Karadeniz bölgesinde 1046 Çerkes yaşıyordu.
1891’de ilçenin 7 köyünde 1727 kişi (251 yarda) yaşıyordu, bunların 731’i Soçi ilçesinde, 995’i Tuapse ilçesindeydi.
Bu nüfus köylere göre aşağıdaki gibi dağılmıştı: Psybe köyü 178 kişi (25 hane )
Bolshoi Pseuşho’da – 267 kişi (42 hane)
Maly Pseushkho’da – 119 kişi (17 hane)
Karpovka’da (Agui-Shapsug) 431 kişi (60 hane)
Krasnoalexandrovsky köyünde (hepsi Ashe nehri üzerinde) 317 kişi (44 hane)
Bozhoja Voda’da (Thagapsh) -105 kişi (16hane)
Kichmay’da – 309 kişi (47 hane).
İlk dört köy Veliaminovsky (Tuapse) bölgesinde, diğer üçü ise Soçi bölgesindeydi.
1893’teki verilere göre, Kichmay köyünde 40, Krasnoalexandrovsky’de 70 hane vardı.
Rusya İmparatorluğu’nun Birinci Genel Nüfus Sayımı’na (1897) göre, Karadeniz bölgesinde 1938 Çerkes vardı ve bunların 745’i Soçi bölgesinde, 1179’u Tuapse bölgesinde ve 14’ü Novorossiysk bölgesinde yaşıyordu.
Tamara Polovinkina’nın “Soçi Karadeniz Kıyısı” kitabından.
Nalçik, 2006
