Чылэу Алыуарэ (Бжыхьэкъуае) ихъишъ

Я ХIХ-рэ лIэшIэгъум, урыс пачъыхьагъум илъэхъан, цIыфэу чылэмэ адэсыгъэхэм язакъоп кIатхыкIыжьыщтыгъэхэр, унагъо пэпчъ яIагъэхэ унэхэр, шыхэр, былымхэр, мэлхэр, чыцIхэр, мэкъу-мэщымкIэ Iэмэ-псымэхэр ыкIи аIыгъыгъэхэ чIыгухэр алъытэщтыгъэх. Мылъкоу яIагъэм елъытыгъэу хьакъулахь (налог) къатыралъхьэщтыгъэ ыкIи унагъо пэпчъ ар ахъщэкIэ ытын фэягъэ.

Адыгэ Республикэм ихъарзынэщ къычIэдгъотэгъэ документ гъэшIэгъонмэ ащыщ (Подворный список учета скота аула Старый Бжегокай по состоянию на 1898 год, книга N 21) шъущыдгъэгъуазэмэ тшIоигъу.

Былымышъхьэу чылэм дэтыгъэр зыгъэунэфыгъэр Къадэ Пакъ.

Документым кIэтхэжьы­гъагъэр Бжыхьэкъое чылэ гъэIорышIапIэм истаршинэу подпоручикэу Ацумыжъыр.

Бжыхьэкъоежъым 1916-рэ илъэсым ехъулIэу былымышъхьэу дэтыгъэмэ бэкIэ ахэхъогъагъ: шэу 1035-рэ, былымэу 2315-рэ, мэлэу ыкIи чыцIэу 3125-рэ. Чылэм унагъоу 367-рэ дэсыгъ, ахэм нэбгырэ 1957-рэ арысыгъ. Тятэжъ ятэу Барцо Хьанэшъу БэгъэгушIо ыкъом ыIогъагъэу къоджэдэсмэ къаIотэжьы: «Мы зэманэу тызыхэтым мылъкоу уиIэм елъытыгъэу къыппэгъокIых, ащ паекIэ уимылъку уапэ итэу цIыфхэм уахэхьан фай».

Пачъыхьагъум илъэхъан чылэм дэс цIыфхэм аIыгъы­гъэх хабзэм кIимытхыкIыжьыхэрэ тхьачэтхэри, псычэтхэри, къазхэри, чэтхэри. Непэрэ мафэхэм мыхэр зиIэхэр мэкIэ дэд.

Ящагумэ адэтыгъэ унэхэри хьакIэщ­хэри щыIэгъэ хабзэм кIитхыкIыжьырэмэ ащыщыгъэх. Къуаджэмэ мыжъом е чырбыщым хэшIыкIыгъэ унэхэр ащашIыщтыгъэхэп. Къалэу Краснодар унэ зэтетэу дэтхэр апэрэу зысэлъэгъухэм, сятэжъэу Барцо Мэджыдэ сеупчIыгъагъ: «Тат, сыда тэри ащ фэдэ унэхэр зыкIэтымышIыхэрэр?» КъысиIожъыгъагъэр непэ къызнэсыгъэм сшыгъупшэрэп: «Арэущтэу зыкIыщытыр къыосIон, гъа­шIэу адыгэмэ къагъэшIагъэм зэпымыоу е пый мэхъаджэхэр къатебанэщтыгъэх, е нэпэмыкI къин-хьазабхэри къафыкъо­кIыщтыгъэх. Ащ пае мылъкоу афэштэжьырэр апхъуатэзэ, ашъхьэ ра­­- хьы­жьэжьыти, мэзмэ ахэхьажьыщты­- гъэх. ЧIыпIакIэу зыдэкIуагъэхэм псынкIэу етIэ унэхэр ащашIыхэти ачIэхьажьыщты­гъэх)».

Хъоткъо Самир итхыгъэу «Жилищно-поселенческий комплекс Северо-Западного Кавказа» зыфиIорэм дэгъоу къыщитыгъ адыгэмэ яунэхэмрэ ящагу­хэмрэ зэрэщытыгъэхэр. Яунэхэр ашIыхэ зыхъукIэ амал зиIагъэхэм дэпкъхэр пчэгъу сатыритIоу чIэсагъэмэ чы пытэхэр адэщыгъэхэу рагъажьэщтыгъэ; ахэм азыфагу ятIэ датакъощтыгъэ, унэр нахь фабэ хъунэу. Ащ ыужыкIэ дэпкъхэр бгъуитIумкIи етIагъокIэ аищтыгъэх. Унашъхьэмэ къамыл е уарзэ атыралъхьэщтыгъэ. Ящагухэм унитIу адашIыхьэщтыгъэ: зыр чIэсынхэу, адрэр хьакIэщэу. Нахь мылъку макIэ зиIагъэхэм яунэ дэпкъхэр зы чыиф сатырэу ашIыщтыгъэ.

Унэ пэпчъ джэныкъор хэтыгъ: джэныкъо машIомкIэ пщэрыхьэщтыгъэх, къуаехэр ыкIи лыхэр агъэгъущтыгъэх, унэр агъэфабэщтыгъэ. Джэныкъом нэмыкIэу адыгэмэ ящагухэм гъэмэфэ хьакухэри адашIыхьэщтыгъэх.

rdaEl0Y1DY4
O UVlGE18Fg

Барцо Адам.
Доцент.

Барцо Мурат.
ТарихъымкIэ кIэлэегъадж.

Адыгэ Макъ

Son Makaleler

spot_imgspot_img

İlgili Makaleler

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

spot_imgspot_img