İsrail’in okul sisteminde öğrenim gören herkes, anma günlerini, önemli tarihleri ve tatilleri içeren belirli bir ulusal anlatıyı özümsemiştir. Ancak Celile’deki iki okul, Kaduri ve Sasa lisesi, başka bir tarihi anıyor – Soykırım Kurbanlarını Anma günü ve Çerkeslerin anavatanlarından sürüldükleri günü.
Bu okullara, İsrail’deki Çerkes nüfusunun büyük çoğunluğunun yaşadığı iki bölge olan Kfar Kama(*Ç.N.) ve Reyhaniye’den çocuklar katılıyor. Çerkesler İsrail’deki özel gruplardan biridir. Ve çok küçük bir azınlık olarak, ülkemiz tarihinde ve kültüründe önemli bir yer işgal ediyorlar.
Kafkas Dağları’ndan Kutsal Toprakların Kuzey Kesimine: Sürgün Edilmiş Bir Halk
Çerkesler veya kendilerine kendi dillerinde verdikleri isimle ‘Adıge’ler, Kuzey Kafkasya’nın batısından, Rusya, Türkiye ve İran arasındaki bölgeden gelen bir halktır. Bir devlet oluşturmadan anavatanlarında nispeten özgürce yaşadılar. Genellikle 12 farklı kabileye ayrılırlar (gerçekte muhtemelen daha fazlası vardı). 18. yüzyılın sonundan itibaren tüm Çerkesler kendilerini aynı zamanda Adıge olarak tanımlarlar.
Aynı yüzyılda Rusya, Kafkasya’yı ilhak etmek ve onu sömürgeleştirmek için topraklarını ele geçirmeye başladı ve diğer halklarla doldurdu. Çerkeslerin Rus kolonizasyonuna muhalefeti yaklaşık bir asır sürdü. Zaman zaman yayılmacı planlar engellendi ve sonunda Rusya kararlı eyleme geçti.
Savaşın son aşamalarında (1860-1864) yüzlerce Çerkes köyü yakıldı, nüfusa etnik temizlik yapıldı. Hayatta kalanlar, Kafkasya’dan kovuldular veya kendileri kaçtılar. Yaklaşık bir milyon Çerkes, Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sığındı. Bazıları Eretz Yisrael‘e (İsrail Diyarına) geldi.
Ülkemize gelen Çerkeslerin ezici çoğunluğu üç yerleşime yerleşti, ancak günümüzde sadece ikisi kaldı – Kfar-Kama ve Reyhaniye. Hadera şehrinin kurulduğu bölgede bulunan üçüncü Çerkes yerleşimi, sıtma salgını nedeniyle bölge sakinleri tarafından terk edildi.
19. yüzyılda Kfar Kama’nın bulunduğu Aşağı Doğu Celile, Bedevi kabilelerinin fiili kontrolü altındaydı. Merkezi Osmanlı hükümeti bölgedeki gücünü pekiştirmek için çeşitli yollar denedi. Diğer şeylerin yanı sıra, Cezayir de dahil olmak üzere buraya mültecileri yerleştirdiler. Türkler, Bedevilerle savaşacak Kürt taburları gönderdi. Fakat tüm bu çabalar başarısız oldu.
Durumu değiştirenler Çerkesler oldu ve onların askeri başarıları, Çerkeslerin gelişinden yaklaşık 20 yıl sonra ortaya çıkan bölgedeki Yahudi yerleşimlerinin kapılarını fiilen açtı.
1878 yılında kurulan Kfar Kama’daki tarihi kompleks “Eski Köy”, İsrail topraklarında o dönemde var olan koşulları göstermektedir. Genel olarak, Kafkasya’da Çerkesler çok geniş yaşadılar, köyleri büyük bir bölgeyi işgal etti. Aşağı Celile’de, Çerkesler yerleşim yerlerini kompakt bir şekilde inşa etmeye karar verdi, böylece evlerin duvarları köyü çevreleyen duvarlarla iç içe geçti. Böylece köyü düşmanlardan korumak daha kolaydı. Kfar Kama, XIX yüzyılın sonundan beri İsrail’de korunan özel yapılaşmanın en etkileyici örneklerinden biridir.
Nereye giderlerse gitsinler, Çerkesler “modernleşmenin şefleri” oldular. Golan Platosu’nun merkezinde 13 yerleşim yeri kurdular, Ürdün’ü geçtiler ve modern Amman şehrini kurdular.
Avrupa yapı stilleri (ünlü “Marsilya çinileri” köylerinde hala görülebilir) ahşap ve metal işleme bilgisi de dahil olmak üzere gelişmiş inşaat tekniklerinin yanı sıra yanlarında karma tarımı da getirdiler.
Kfar Kama, geç Osmanlı döneminde ve İngiliz Mandası döneminde önemli bir bölgesel merkezdi. Eski Şehrin orta kesiminde, Araplar, Bedeviler, Yahudiler ve tabii ki Çerkesler olmak üzere tüm yerel sakinlerin un öğütmeye geldiği o zamanlar için gelişmiş bir değirmen inşa edildi.
1948 savaşı sırasında Çerkesler, Yahudilerin yanında savaşmaya karar verdiler ve o zamandan beri İsrail Savunma Kuvvetleri’ne alındılar.
Çerkesler bazen adlandırıldığı gibi bir topluluk değil, bir halktır. Hem İsrail’deki hem de yurtdışındaki akrabalarıyla çok güçlü aile bağları var. Ve bir an olsun anavatanlarını ve oraya geri dönme arzusunu unutmuyorlar. Aynı zamanda, onlar her bakımdan toplumun tüm alanlarına entegre olmuş İsrailliler.
Bugün İsrail’deki sayıları sadece 5 bin civarındadır (diasporadaki birkaç milyondan). Ancak İsrailli Çerkesler, geniş Çerkes kültürel mirasını korumada belki de en ileri olanlardır. Ve hepsinden önemlisi, 21 Mayıs Soykırım ve Sürgün Anma Günü’dür.
İsrail’deki Çerkesler de kendi dillerini koruyorlar – 19. yüzyıla kadar Çerkesçe yazılı bir dil değildi (Geçmişte Çerkesler, büyük aileleri ifade eden armaları bugüne kadar korunmuş, iyi gelişmiş ve benzersiz bir grafik işaret sistemine sahipti).
Çerkesçede en az 64 ünsüz vardır ve Çerkeslerin okuduğu ilk ve orta okullarda öğretilir. Her Çerkes çocuğu İbranice, İngilizce, Adige ve Arapça öğrenir, bazıları da Rusça ve Türkçe öğrenir. Kfar Kama ve Reyhaniye’deki okullar haricinde muhtemelen dünyada öğrencilerin İslami kurallara riayet ettikleri ve İbranice öğrendikleri başka bir okul yok.
Çerkeslerin çoğu Sünni Müslümanlardır. Nispeten geç bir aşamada İslam’a geçtiler. İslam’a geçmeden önce Hıristiyanlardı ve uzak geçmişte pagan kültlerine bağlıydılar. Hem Müslümanlar hem de Hıristiyanlar olan tüm Çerkesler, onlara rehberlik eden eski bir gelenek ve davranış kurallarına sahiptir – “Adıge Xabze”.
Çerkesler ayrıca, “NARTLARIN” şanlı kahramanlıklarının anlatıldığı bir destandan uyarlanan, nesilden nesile aktarılan eşsiz bir mitolojiye sahiptir. Bütün nesiller bu masallar üzerine yetiştirildi, her Çerkes çocuk hala onları tanıyor.
“Adıge” kelimesi “erdemli bir adam” anlamına gelir. “Adıge Xabze” ifadesi “erdemli bir adam nasıl davranmalı” anlamına gelir. Bu kodda açıklanan yaşam tarzına uymak çok önemlidir. “Haynap” ise bu koda uymayan bir kişinin utanç verici kaderidir. Xabze, çocukların nasıl yetiştirilmeleri için gerekli olduğunu açıklar, sosyal davranış kurallarını tanımlar ve düğün, cenaze gibi ayin ve merasimleri içerir.
Çerkeslerin çoğu, ruhlarını korumak ve gelecek nesillere aktarmak için halklarının diğer üyeleriyle evlenirler. Bununla birlikte Çerkesler geleneksel müzik ve dansları da muhafaza etmektedirler. Geleneksel giysileri, önlerinde büyük ‘hazırların’ bulunduğu Çerkes savaşçısının kostümüdür. Bu kıyafet Kafkasya’nın birçok halkı arasında yaygındır. Bugün esas olarak Çerkes geleneksel dansını yapmak için kullanılmaktadır.
Çerkesler İsrail toplumuna entegre edilmiştir. Bunların çoğu İsrail Savunma Gücü veya diğer askeri birimlerde görev yaptı. Bugün, birçoğu araştırma ve bilim, eğitim ve sanayi sektöründe yolunu seçiyor. Birçoğu üniversitelerde okuyor, ancak ulusal ve kültürel kimliklerini korumak için köylerinde yaşamayı tercih ediyor. Çerkesler arasında, yüksek öğrenim görenlerin oranı çok yüksektir. Son yıllarda İsrail’de Çerkesler için ayrı bir müfredat oluşturuldu.
Kfar Kama: İsrail mozaiğinin eşsiz bir parçası
Kfar Kama, Bizans döneminde terk edilmiş bir köyün kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. Buradaki caminin binası, Memlükler dönemi tarzı ile bazalt taşlardan inşa edilmiştir. Memlükler, Müslüman imparatorluğunda askeri kölelerdi, ancak bir noktada hükümdarı olmayı başardılar. Memlüklerin en ünlü hükümdarı Baybars’tır.
Eski Şehir turu sırasında, evlerin yapım şekline dikkat etmelisiniz. Yerel halkla konuşmak çok ilginç. Çerkes mutfağının lezzetlerini, özellikle Çerkes peyniri ve geleneksel hamur işlerini tatmanız da şiddetle tavsiye edilir. Kfar Kama şimdi Çerkes Miras Merkezi’ne ev sahipliği yapıyor ve yanında Çerkeslerin tarihlerini ve kültürlerini nasıl koruduğunu görebileceğiniz başka bir müze var.
2021 Çerkes Mirası Haftası kapsamında Kfar Kama, Miras Merkezi ve Müze’yi ziyaret etmeye değer.
Kaynak : Детали / новости Израиля
Çeviri : Ğuaze
Ç.N. : Haberin birçok yerinde Kafr Kama ve Kfar Kama yer ismi kullanılmıştır. Kafr Kama bir Çerkes değil Arap yerleşim yeri adıdır. Çerkes köyünün doğru adı Kfar Kama‘dır. Yazıya müdahale edilmeden sadece bu kısım karışıklık yaratmaması adına editör tarafından düzeltilmiştir.
