Sanatçı, fotoğrafçı ve yazar Lilit Matevosyan’ın “Karalarla çevrili Ada” çalışması kapsamında yaptığı gezileri anlatan hikayesinin bir bölümünü sizlerle paylaşıyoruz.
Lilith, bu kitapta tarihi olayların karşılıklı ilişkilerini ve Kuzey-Batı Kafkasya’nın yerli halklarının folklorunu inceliyor.
Lilith, yaz boyunca Telegram kanalında Lazarevski ilçesinin köylerine yaptığı gezilerle ilgili izlenimlerini paylaşarak buralarda çekilen fotoğrafları gösterdi, onu takip etmeye devam etmek istiyorsanız Mezopotamya Şeytanı kanalına abone olabilirsiniz..
“Geleneksel bir Adige düğününe katılmak benim eski hayalimdi. Haziran başında eşim, oğlum ve ben Psebe ve Najigo köylerinde aynı anda iki kutlamaya konuk olduk. Aliy Alallo ile tanışmamız sayesinde bu ziyareti gerçekleştirdik.
Aliy, Agui topluluğunu yönetiyor ve atölyesinde ulusal Adige enstrümanları – pkhaçıç (çıngıraklar) üretiyor.
Bir düğüne (nısashe), genellikle etkinlik yöneticisinin (ceguako) fahri rolüne davet edilir. Ceguako’nun elinde düğün boyunca fındıktan yapılmış ve renkli kumaş püsküllerle süslenmiş bir ritüel asası tutar.
Onu sallayarak tüm düğün eğlencesini kontrol eder. Müziğin ve dansın süresi, eğlencenin zamanlaması ve genel eğlence ve uyumun sürdürülmesi onun elindedir.Çok bileşenli ve karmaşık “nysashe” törenini ayrıntılarını Tamara Chuntyzheva’nın “Etnopedagojik bir değer olarak Karadeniz Çerkeslerinin düğün ve ritüel kültürü” kitabında bulabilirsiniz.
Beni heyecandan ve aidiyet duygusundan donduran şeyleri paylaşacağım.
Katıldığımız düğün evin avlusunda gerçekleşti. Adamlar büyük kazanlarda et yemekleri hazırlamakla meşguldü.
Kadınlar uzun masalar kurup düzeni sağlıyorlar. Evli olmayan genç kızlar dans pistinde toplandılar. Müzik sürekli çalıyordu. Gelinin eve girişi sırasında havaya ateş açıldı. Bundan sonra uzun bir “gelini yakalama” töreni başladı, konuklar onun fidyesine katılarak para verdiler.
Yeni evlinin ilahiler eşliğinde eve nasıl götürüldüğünü gören damadın büyükannesi, küçük bir çanta, yay ve oklarla sokağa doğru koştu.Gelin büyükannesine yetişti, hediyeler verdiği, ona bakacağına ve saygı duyacağına söz verdiği oldukça eğlenceli bir performans sergilediler.
Birlikte avluya geri döndüler.Yaşlılara, misafirlere ve görgü kurallarına ilişkin her şeye karşı tavır, her düğün eyleminde somutlaştırılarak genç nesle örnek olarak sunuldu.
Nısashenin bir sonraki aşaması daha tenhaydı.
Gelin odaya alındı. Odadakiler kızı selamladı, ona şeker ve madeni para yağdırdı.
Yaşça büyük bir erkek , üzerinde bir sofra bıçağı bulunan “mataz” (Adige peyniri ve kıyılmış cevizle doldurulmuş darıdan yapılan yuvarlak şekilli turtalar) içeren bir kase tutarak evlilik duası okudu.
Törende hazır bulunanlara yemek dağıtıldı.
Odada sadece kadınlar kaldı. “Nısewuıch” dansı başladı.
Ritüel şarkı ortada duran tek bir kadın tarafından seslendirildi.
Geri kalanlar soldan sağa bir daire çizerek hareket etti ve “oredau” boyunca şarkı söyledi.
O anda gözyaşlarımı tutamadığımı itiraf ediyorum – sesler beni baştan sona delip geçiyor gibiydi.
Kayınvalidesi bıçağın ucuyla gelinin üzerinden mendili çıkarıp kapı pervazına astı.
Böylece kız kendini, efsaneye göre eşiğe yakın yaşayan ev ruhunun himayesinde buldu.
Ritüelde büyülü eylemler demir bir nesneye atfedilir, demir saygı görür ve göksel demirci Tlepş kültüyle ilişkilendirilirdi.Odadaki kutsal tören siyah beyaz ipliklerin dağıtılmasıyla sona eriyor. Siyah, kızın gençliğidir, beyaz ise “gri saçlı olana kadar” mutlu bir aile hayatının sembolüdür.
Yukarıda anlatılan birçok ritüel gibi bu da yalnızca Karadeniz Şapsığları arasında gerçekleştirilir.
Akşam en güzel kız (pshesh’e dakh) seçildi. Başına kalpak takıldı ve ailenin en büyük üyesiyle birlikte yavaş yavaş bir daire şeklinde hareket ederek tüm konukları son dans “uj wucı” için topladılar.
O gün tek bir misafir bile hediyesiz ayrılmadı. Biz de istisna değildik ve elimize fındık esasına göre örülmüş çizgiler halinde yapılan desenlerden yapılmış büyük bir bayrakla (dze byrak) eve döndük.Artık düğün ritüelinin bu nesnesi dairemizi süslüyor ve bize Şapsığ ailelerinin misafirperverliğini hatırlatıyor.”
