Tiflis ve Sohum arasındaki ilişkiler, kazananlar ve kaybedenler – geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek, Rusya ve Kuzey Kafkasya, “Çerkes Sorunu” – tarih ve modern sömürgecilik: Çerkes aktivist İbrahim Yağan, newcaucasus’a verdiği özel röportajda bu ve çok daha fazlasını anlatıyor.
– Kafkasya’da, 1992-1993 Gürcü-Abhaz savaşının kahramanı olarak tanınıyorsunuz. Abhazya’da her dört yılda bir cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılıyor, Rusya ve birçok devlet Abhazya’nın bağımsızlığını tanıdı. Bunun için mi savaştın? Bugünün Abhazya’sında savaştığınız ideallere ve hedeflere ne uyuyor, ne uymuyor?
Açıkçası, günümüzde Abhazya’da gördüklerimi ne ben ne de benimle savaşan en yakın arkadaşlarım kabul edemiyor. Günümüzde gördüğümüz şey için değil, tamamen farklı bir şey için savaştık. 30 yıl önceydi. Çok şey değişti, savaşı görmemiş koca bir nesil yetişti. Ama beni şaşırtan şey, Abhazların bu savaşa karşı tutumunun pratikte değişmemiş olması. Ancak Gürcistan’da her şey çarpıcı biçimde değişti!
Abhazya’da ne için savaştığımızı Gürcistan’da görüyoruz. O zamanlar genç,idealist ve romantik insanlardık. O zamanlar Abhazya’da hayal ettiğimiz her şeyi Gürcistan’da gerçekten kendi gözlerimle gördüm. O nedenle şimdi bu tarihi sayfayı kapatmaya çalışıyoruz.
Kafkasya tarihi savaşlarla doludur. Hem Cengizhan – Timur gibi fatihler ile hem de kendi aralarındaki iç savaşlar ile. Savaş birinin kaprisi değil, toplumsal bir gerekliliktir. Her toplum bir noktada kendini anlaması gerektiğinde sınıra gelir. Her millet periyodik olarak bu dönemden geçer. Ve Gürcistan’da böyle bir dönüm noktasına yaklaştığı bir dönem vardı.
Gürcistan’da yaşayan birçok etnik grup bulunmaktadır. Ve elbette, böyle bir devlet içinde her zaman bazı çelişkiler vardır. Her ne kadar böyle bir devletin gücü tam olarak halkların ve kültürlerin çeşitliliğinde yatsa da.
O zaman, Gürcistan Cumhurbaşkanı Zviad Gamsakhurdia tek bir üniter devletin kurulduğunu duyurdu. Şimdi bu dönem Gürcü toplumunda bu konu çok az tartışılıyor. Muhtemelen unutmaya çalışıyorlar. Ama aslında, 90’larda Gürcistan’da bir iç savaş vardı. Tabii ki, Gürcistan’ın bir parçası olan bazı halklar bir şekilde hayatta kalmaya, bu durumdan kurtulmanın bir yolunu bulmaya çalıştılar. Herkes için zordu.
Ve o zamanlar üniter bir devlet yaratmak son derece zordu. Gürcü toplumunun kendisinde sorunlar ve çelişkiler vardı. Zaman zaman bütün milletler ve devletler böyle zor bir döneme girerler. Sadece Gürcüler değil. Dünya tarihinde bu her yerde izlenebilir. Savaşın tarihin bir noktasında basitçe toplumsal bir gereklilik haline geldiğini bir kez daha tekrarlıyorum. Savaş, yeni bir toplum kazanma ve inşa etme perspektifini sağlar. Ama savaştan daha kötü şeyler de var.
Savaş, elbette sosyal yaşamda büyük bir olumsuzluk getiriyor. Ama rakibinize derin bir saygıyla davranmanız gerektiğine inanıyorum. Tarih, genellikle eski düşmanların güvenilir ortaklar haline geldiğini gösteriyor. Örneğin, Almanya ve Rusya.
Savaş sonrası 30 yıldır ne devletçilik, ne özgürlük, ne de normal bir ekonomi gördük. Ve ne yazık ki, Abhaz nüfusu kazanan olarak değil, kaybeden olarak davranıyor.
-Bu ne anlama geliyor?
Bu Abhaz tarafında histeri ile ifade edilebilir. Özellikle de internette. Bundan son derece rahatsızım. İkincisi, Abhazya’daki devlet kurumları şartlara bağlıdır. Abhazya satıldı. Nüfus artmıyor, ancak askeri kanunlara göre, savaştan sonra doğum oranında sürekli bir artış var. Ama bu doğru değil. Abhazya nüfusunun büyümesi artık esas olarak Rusya ve Türkiye’den gelen göçmenlerden kaynaklanıyor ve bu tamamen olumlu bir şey değil. Yeni, farklı bir formata ve eğitimli bir gençliğe ihtiyacımız var. Ve şu anda Abhazya’da onlardan çok az var. Şu anda 30-40 yaşında olan nesil savaşmadılar, aynı zamanda normal bir devlet görmediler özellikle bu iç karartıcıdır, çünkü Abhazya’da savaştan sonra pratikte bir devlet yoktu.
-Ama Abhazya’da cumhurbaşkanlığı seçimlere bağlı bir makam değil mi ?
Abhazya şimdi iki klana ve iki gruba ayrıldı. Biri şu anda iktidarda olan grup, diğeri de muhalefette olan gruptur. Ve bu iki klan periyodik olarak yer değiştiriyor. Elbette Adgur Ardzınba ile birlikte yeni bir büyüme refleksi ortaya çıktı ama nereye gittikleri henüz belli değil.
Rekabet mücadelesinin görünürlüğüne, iktidardaki periyodik değişime, muhalefete rağmen, Abhazya’daki durum iyileşmiyor ve sürekli olarak kötüleşiyor. Her seferinde, yavaş ama emin adımlarla daha da kötüye gidiyor.
-Abhazya’nın geleceğini Adgur Ardzınba ile ilişkilendirebilir miyiz?
Bugün için başka bir alternatif yok.Ekibi daha genç ama bugünkü yaşlıları duvara assalar iyi olurdu. Temel kaynakları, ellerindeki güç. Bir Kabardey deyimi var: Bazı insanlar var ne kaynar, ne kızarır ne de ölürler. Yolun karşısına yatarlar ve toplumun gelişmesini engel olurlar. Bu deyim, Abhazya’daki elitlerin başında olanlar için geçerlidir.
Günümüzün eski siyaset adamlarının temsil ettiği sözde hükümet ve muhalefet, Abhaz toplumunun gelişmesini engelliyor. Hepsi Sovyetler Birliği’nin çocukları. Hepsinin post-Sovyet düşüncesi var, modern bir şekilde düşünemiyorlar. Toplumun gelişmesini engelliyorlar ve onların iktidarında Abhazya’nın hiçbir gelecek umudu yok. Abhaz toplumunu 20. YY’a teslim ve hapsediyorlar. Ve gençler çok zayıflar, ancak umut ve gelecek sadece onlarda.
-Abhazya’da yabancılara toprak satışına ilişkin yasa çıkarılmıyor. Benim düşüncem, bu Abhazya’nın belli açılardan bağımsızlığını korumasını sağlıyor. Mesela Rusyadan bağımsızlığını..
Gerçekten de, iş açısından, arazi devri Abhazya ekonomisine ivme kazandırabilir. Ama ekonomi basit bir konu değil ! Abhaz ekonomisinin tamamı doğrudan Rus sübvansiyonlarına ve Rus yatırımına bağlı. Abhaz toplumu bence şu anda arazi devrine hazır değil. Toplum, arazi devri için hazır olana kadar, böyle bir yasayı kabul etmek kesinlikle mümkün değil.
-Çerkes sorunu-
-Bugün “Çerkes sorunu” yaşam döngüsünün hangi aşamasında, aktif olarak gelişiyor mu yoksa donmuş durumda mı?
Çerkes meselesi doğrudan Rusya’nın siyasi durumuna bağlı. Ve bugün bunaltıcı bir hal aldı. Rus devletinin temel sorunu, sömürge döneminde sıkışıp kalmasıdır. Sadece Kafkasya değil, Rusya’nın geri kalanı da Kremlin ile tamamen sömürgeci bir ilişkiye sahip. Rusya’nın gücü çok sayıdaki (onu oluşturan) halkta : Kültürlerin, dillerin, tarihin, bölgelerin ortak yaşamında. Ama ne yazık ki, Rusya artık bu avantajları yeterince kullanmaya hazır değil, emperyalizme isabet ediyor, tekrar fethetmeye ve boyun eğdirmeye çalışıyor.
Çerkes toplumu güçlü bir siyasi baskı altında. Birden : Kabardey, Şapsığ ve diğerlerinin Çerkes milletiyle hiçbir alakası olmadığını, onların Kazak ve Türk olduklarını öğrendik. Bunun geçici bir politika olduğunu anlıyoruz, çünkü bilim tam tersini iddia ediyor. Ancak bu yaklaşımdan cesaret alamıyoruz ve bize herhangi bir umut vaat etmiyor. Sadece devlet düzeyinde değil, bizim tarihimiz pahasına kendi tarihlerini yeniden yazmaya çalışan bazıları, liderleri için toplumumuzu ezmeye çalışıyorlar.
Çerkes toplumu da homojen değildir. Şimdi Rusya’da gözlemlenen durumda bile birileri mevcut hükümetle ilgileniyor. Bu bulanık suda balık tutmayı başarıyorlar. Ve sömürge ruhuyla yetiştirilenler, toplumu ve kendi insanlarını umursamıyorlar…
-Çerkes gençliği, bana öyle geliyor ki, bizim kuşağımızdan farklılar…
Bizim neslimizden daha iyi olduğunu büyük bir memnuniyetle söyleyebilirim. Onlar daha eğitimliler. İnternet sayesinde, sahip olmadığımız büyük bilgi ve iletişim kaynaklarına, halk tarihinin arşivlerine erişimleri var.
Genç nesilden çok umutluyuz. Bazen Çerkes toplumunun yok olabileceğini söyleniyor, bunu duyabilirsiniz. Muhtemelen, yüz hatta iki yüz yıl önce de, Kabardeyler birbirlerine savaşın kaybedildiğinden, nüfusun sürüldüğünden, birçok insanın vebadan öldüğünü öne sürerek benzer bir çıkarımda bulundular ve modern Kabardey-Balkar’daki günümüz Kabardey nüfusunun yüzde onundan fazlası kalmamıştı.
Yine de aradan 150-200 yıl geçti, Kabardey adında küçük bir toprak parçamız var, Kabardey dilini konuşanlar hala var. Kökenini ve tarihini bilen ve özgürlük için çabalayan insanlar var. Çerkes geleneklerine de dönüş var: Bir at, kılıç, kama ve tabii ki bir Çerkes elbisesine sahip olmak bir onur olarak kabul ediliyor. Tıpkı iki yüz yıl önce olduğu gibi.
-Rusya’da nüfus sayımı yakın zamanda sona erdi. Çerkeslerin buna katılma girişimi ячеркес (Ben Çerkes’im) hashtag’i ile biliniyor. Buna nasıl tepki verdiniz, girişim Çerkesler için olumlu bir durum haline geldi mi?
Başka bir nüfus sayımı, emim ki, herhangi bir anlamı yoktu. Sonuç, kimin ne söylediğine ve nasıl kaydedildiğine bakılmaksızın planlandı. Bu nedenle nüfus sayımına kayıtsız kaldık. Ancak nüfus sayımı, #ячеркес terimini yayma fırsatı verdi.
Bu girişim on yıl önce önceki nüfus sayımında doğdu. Benzer şekilde bir bilgilendirme kampanyası yürütüldü. Ve 10 yıl sonra, iki kat daha fazla katılımcı oldu. Çerkes veya Kabardey olarak kaydolsak da, Rus devletçiliğinde hiçbir şeyin değişmeyeceğini anlıyoruz. Ancak bu anı ideolojik olarak kullanmak gerekir, çünkü Çerkes toplumu da belirsizdir. Günlük ekmeklerini çıkarmakla meşgul olan ve etraflarında neler olduğunu bilmeyen bir sürü apolitik insanımız var. Ancak internet üzerinden insanlara tek bir isim altında toplanılması gerektiği mesajını vermeyi başardılar ve bunun altında birleşmemiz çok önemli. Bu gelecek için gerekli, gençlerimizin buna ihtiyacı var. Bir sonraki nüfus sayımında Çerkes olarak kayıtlara geçecek olanların çok daha fazla olacağını düşünüyorum. Bu tür sorunlar aynı anda ve hızlı bir şekilde çözülmez, çok zaman gerektirir. Dünyada, ulusların tek bir isimle bütünleşip birleşmeyi başardıkları örnekler vardır.
-Çerkes halkının son 20 yılda yaşadığı tüm zorluklara rağmen öz bilincinin arttığını söyleyebilir miyiz? İnsanlar kendilerini tek bir etnisiteye ait mi hissediyorlar?
Çerkes toplumu internet sayesinde bilgiye erişebildi. Bu çok önemli: bilgi aynı zamanda silah gibidir. Modern gençler eski nesillerden daha eğitimli. Daha fazla insan sosyal ve politik faaliyetlere hazır.
90’lı yıllarda sosyal faaliyetlerde bulunmak çok tehlikeliydi. Artık sosyal faaliyetler fiilen yasaklandı.
NKVD’nin halefi KGB, arşivleri açtıktan sonra baskı görenlerin ailelerinden özür diledi. Ama sonra yeniden başladı, temelde bu aynı şey. Bu nedenle, şu anda güçlü ve etkin bir faaliyet olamaz. Herkes sorumluluk alamaz ve açıkça konuşamaz. Çok az “şiddet” var, ama yine de oradalar. Çerkes toplumunda da varlar. Bu dönemin eninde sonunda biteceğini düşünüyorum, hiçbir otoriter rejim uzun sürmedi. Ekonomik olarak başarılı olan Pinochet rejimi bile. Ve bu otoriterlik devri sona erecek…
-Yine de, Çerkes toplumunun öz farkındalığının önceki 20 yıla oranla büyüdüğünü söyleyebilir miyiz?
Önemli ölçüde arttı. Karaçay-Çerkesya’da yaşayan Çerkeslere çok daha yakınlaştık. Adıge Cumhuriyeti ile, orada yaşayan Bjeduğlarla, Karadeniz Şapsığları ile. Abhazya örneğini ele alalım. 30 yıl önce tüm Kuzey Kafkasya’nın onu savunmak için harekete geçeceğini kim düşünebilirdi ? Bunun Gürcistan’a karşı olmadığını özellikle belirtmek isterim, çünkü Kuzey Kafkasya halkları geleneksel olarak Gürcistan ile iyi ilişkilere sahiptir. O süreçte Kafkasya içinde anlaşmamız gerekiyordu.
-Çerkes soykırımı, özellikle Rus makamları için karmaşık, hassas bir konudur. Çerkesler için soykırımın tanınması ne anlama geliyor? Bu neden önemli ?
Rus-Kafkas Savaşı yaklaşık 150 yıl önce sona erdi. Bu, dünya çapında sömürge savaşlarının yaşandığı bir dönemdi. Kuzey Kafkasya’da Rusya, Kuzey Afrika’da Fransa ve Hindistan’da İngiltere aynı şeyi yaptı. Amerika’da ise tüm Avrupa devletleri. Pratikte, sömürgeleştirilmiş halklara uygulanan soykırımlardı. Ermenistan, uluslararası toplumun Türkiye’de yaşanan Ermeni Soykırımı’nı tanımasını talep ediyor. Yani bu dünya çapında, doğal bir süreç. Ama ne yazık ki, bir kez daha tekrar edeceğim – Rusya sömürge döneminde sıkışmış durumda ve hala çıkamıyor. Rusya tüm halklar için modern, rahat bir devlet yaratmış olsaydı, soykırım ya da şu anda gündeme gelen diğer konular söz konusu olmazdı.
Milliyetçilik, ölmekte olan bir ulusun son argümanıdır. faşizm değil. Ben bir Çerkes milliyetçisiyim, bunu kamuoyuna açıkladım. Ama ben faşist değilim. Ben şovenist değilim, milletimi özel veya ayrıcalıklı görmüyorum, sadece halkımı, dilimi ve kültürümü seviyorum ve korumaya çalışıyorum. Milletini sevmeyen başkasını sevemez.
Tarihteki gerçekleri kabul etmek yerine, Rusya’nın Kafkasya’da Kafkas halklarıyla savaş halinde olmadığı fikrini bize empoze etmeye çalışıyorlar : Rusya Türkiye ile savaştı. “Ormanı keserlerken kıymıklar uçuşur.” Ama savaş 101 yıl sürdü ve sonunda biz Kafkas halkları bu savaşta kıymıklar olduk.
-Gürcistan-
-Modern Gürcistan hakkında ne düşünüyorsunuz ? Birkaç kez Tiflis’e gittiniz, insanlar nasıl ? Gürcüler yolunuzu hoş göstermek istemediler mi ? Belki sadece iyi olanları mı gösterdiler ?
Hayır, ben öyle düşünmüyorum. Gürcistan ileriye doğru çok büyük bir adım attı. Rusya’nın, hatta modern Avrupa’nın arka planına bile karşı yönde. Bazı Gürcü reformlarını ben başka hiçbir yerde görmedim. Örneğin, Gürcistan’daki Adalet Evleri. Bu araç Amerika ve Avrupa’da bile mevcut değil. Gürcistan toplum olarak, ileri adım atmış bir devlet imajıyla bize hitap ediyor.
Geriye bakmak istemiyorum. Tarihçilerin çalışması için geçmişe saygı duymak, arşivlere koymak gerekir. Ve ileriye bakmalıyız. Ben ve birçok ortağım yoldaşım Gürcistan’a Kafkasya’nın öncüsü olarak büyük bir umutla bakıyoruz.
90’lı yıllarda Gürcistan’ı Rusya’dan sonra ikinci, küçük bir imparatorluk olarak görüyorduk. Ve Kuzey Kafkasya halklarının Gürcistan’a karşı yükselişi tam olarak bu argümana dayanıyordu.
Aynı şey 90’larda ve Gürcü toplumunda da oldu. Gürcistan’da bir federasyon ilan edilmesine rağmen, Zviad Gamsakhurdia aslında üniter bir devlet ilan etti. Bu gerçek, Abhaz savaşının tüm Kuzey Kafkasya halklarının katıldığı biçimi alması için katalizör görevi gördü.
Modern Gürcü toplumunun homojen olmadığını anlıyoruz. Bana sık sık soruluyor : Mikhail Saakaşvili Gürcistan’da bu kadar çok şey inşa ettiyse, neden birçok Gürcü ona karşı? Ama ne de olsa, kovduğu tüm hırsız yetkililer Saakaşvili’ye karşı. Ona karşı olan polis Sovyet sonrası alandaki en yozlaşmış otoriteydi. Ve elbette, Saakaşvili’nin en ciddi muhalefeti “hukuk hırsızları”na karşı olmuştur. Bu eski yetkililer, polis ve “hukuk hırsızları” henüz yaşlı değiller ve büyük kaynaklara sahipler. Güce karşı koyabilirler. Ve bugün Gürcistan’da “eski” ile “yeni” arasında bir mücadele var.
Son yıllarda Gürcistan’a gitmedim ama eminim ki 40 yaş altı, genç nesil Saakaşvili’den yana. Daha yaşlı olanlar, ona karşı ve elbette “SSCB’ye geri dönmek” istiyorlar. Bunların arasında, Gürcistan’ı “küçük imparatorluk” zamanlarına geri döndürmeyi hayal eden insanların var olduğuna da inanıyorum.
Abhazya’nın Gürcistan topraklarının ayrılmaz bir parçası olduğunu anlıyorum. Ancak Abhaz sorunu emperyal yöntemlerle çözülemez. Yeni yaklaşımlara, yeni bir konsepte ihtiyaç var, Gürcistan’ın ilerlemesi gerekiyor.
-Saakashivili ile kaç kez görüştünüz ? Onu nasıl hatırlıyorsunuz ?
Saakaşvili’yi, tükenmez enerjisi ile hatırlıyorum. O da SSCB’de doğdu, ancak tamamen farklı bir insan. Beni en çok etkileyen düşünce tarzıydı. Gürcistan’da hayata geçirdiği reformlar çok ilginç sonuçlar doğurdu.
On yıl boyunca, rezil bir noktaya sürüklenen devleti, hukukun işlendiği hukukun üstünlüğü ile yönetilen bir devlete dönüştürdü. Kanunun iyi mi kötü mü olduğu ikinci soru. Önemli olan işe yaramış olması. Bu şaşırtıcı ve bence bu politik fenomen özel bir çalışma gerektiriyor.
-Şimdi başına gelenleri nasıl değerlendiriyorsunuz ? Onun zamanı çoktan sona ermiş gibi görünmüyor mu ? Tabiri caizse, onun için Avrupa ve Amerika’da ders alma, Gürcistan ve Kafkasya’yı dünyada tanıtımı ile uğraşma zamanı geldi denilebilir mi ?
Gürcistan Cumhurbaşkanı olmak istediğini kim söyledi ? Mutlaka iktidara geri dönmek istediğini söyledi mi ? Bunu hayal ettiğini bile sanmıyorum. Benim düşünceme göre durum başka bir şey : zaten yapılmış olanı kurtarmaya çalışıyor.
“Hayalperestler”in iktidara gelmesinden sonra geçen dokuz yılda Gürcistan herhangi bir gelişme göstermedi. Ve Gürcüler sıradan bir insan için gelişmiş, yasal, rahat bir devlet yaratmaya devam ederse, Gürcistan’ın şu anda kontrol etmediği tüm bölgeler kendiliğinden geri dönecek. Bundan eminim.
Saakaşvili çocuğunu kurtarmaya çalışıyor. Ölen bir devletin elçisi olmak, çalışması durdurulmuş bir programın temsilcisi olmak hiçbir anlam ifade etmiyor. Ve Saakaşvili “Gürcü mucizesini” kurtarmaya çalışıyor.
-Neden bugünün Gürcü hükümeti bunu anlamıyor ve bunu daha iyi kullanmak için Gürcistan’ın üçüncü başkanıyla buluşmuyor ?
Mevcut hükümet Saakaşvili’yi tanımıyor,saygı göstermiyor ve zulme devam ederse Gürcü halkı onları affetmeyecektir. Gürcü toplumunda huzursuzluk artıyor. Yetkililer bu duruma bir çare bulmaz ise mevcut hükümet dışlanmış olacak ve bu da yeni bir kadife devrime yol açabilir.
-Gürcistan ve Abhazya birliği. Bu mümkün mü? Eğer mümkünse, hangi formatta ? Federasyon mu, Konfederasyon mu ?
Evet, bence mümkün. Kabardey, Gürcü ve Abhaz şölenlerini hayal edelim. Gürcü ve Abhaz şölenleri arasında bir fark bulamazsınız ! Gürcü ve Kabardey şölenlerinin, Kafkasya’nın doğasında bulunan misafire saygı dışında hiçbir ortak noktası yoktur. Ve bu çok şey anlatıyor. Her şeyden önce, bir zihniyet hakkında. Abhazların Gürcülere “teslim olması” gerektiğini asla söylemedim. Gürcü ve Abhaz toplumlarının aynı masaya oturup bir anlaşmaya varması gerektiğini her zaman söyledim ve hala söylüyorum.
-Gürcistan ve Abhazya hangi formatta birleşebilirler ?
Hem federasyonun hem de konfederasyonun zaten tarih meselesi olduğunu düşünüyorum. Gelecekte yeni bir oluşum olabilir. Ancak buna Gürcüler ve Abhazlar karar verecek. Uygun koşullara sahip olduklarında, müzakere edebilecekler.
Röportaj : Sergey Jarkov / newcaucasus.com
Çeviri : Ğuaze
