Убзи, уихабзи, уафигъэсакъыщт

Тхылъ дэгъур сэ сшъхьэкIэ къошышIум фэсэгъадэ, етIа­ни ар уилъэпкъ шэн-хабзэ фэгъэхьыгъэ зыхъукIэ, уеджэн­джэ­шыжьынэу щытэп умышIэрабэкIэ къызэ­рэотэщтым, къы­зэ­рэпхигъэхъощтым.

унэрыкъо мир

ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэжь-этнографэу Унэрэкъо Мирэ итхылъэу «Адыгэ хабз» зыфиIорэ тхылъыр зысэлъэгъум, хэпшIыкIэу сигъэгушIуагъ. Нэм зэу къызэрэкIидзэрэм фэдэ къабзэу, къызэрэзэгопхэу узIэкIеубытэ. Хэтрэ цIыф лъэпкъкIи анахь мэхьанэ зиIэр илъэпкъыпсэ къызэтенэныр, хигъэхъоныр ыкIи къыухъумэныр ары. АщкIэ адыгэхэр шъыпкъагъэ ахэлъэу къырыкIуагъэх: ялъэпкъ жэрыIо творчестви, яадыгэ хабзи, яцIыфыгъэ къэрари афэсакъыгъэх, ялъэпIагъэх. Ау, зэо жъалымхэм апкъ къикIыкIэ лъэп­къыр зэбгырычыгъэ зэхъум, шэнышIу-шIыкIэшIухэри нахь ухъэфыгъэх; охътэ-лъэ­хъан гъогушхори къызэпычыгъошIоп ныIа, зыгорэ хэмызэу е кIэкIэмытэкъоу. Адыгэ шэн-хабзэхэри уахътэ тешIэ къэ­си нахь къэланлэх; лъэхъан пэпчъ ежь тхыпхъэ гъэнэфагъэ егъоты. Ау сыд хъугъэкIи зыIэкIэдгъэкIы мыхъущтыр, адыгэр мы чIым къызытехъуагъэм къы­щыублагъэу ежь ыгу, ышъо атешIыкIыгъэу ылэжьыгъэу, зэригъэуIугъэ лъэпкъ хабзэр — адыгэ хабзэр ары.

Унэрэкъо Мирэ иIофшIэгъэшхо «Ады­гэ хабз» зэреджагъэр. Ар Мые­къуапэ 2020-рэ илъэсым къыщыты­радзагъ.

Тхылъым ипэублэ гущыIэ къыщеIо: «Адыгэхэр адрэ лъэпкъхэм зэратекIырэр а шэн-хабзэхэр зэкIэ зыугъоирэ гущыIэр лъэпкъым ыцIэ зэрепхыгъэр ары: адыгэ — адыгагъ. Адыгагъэр —лъэпкъым ицIыфышъхьэ пэпчъ къызы­хъугъэм щегъэжьагъэу идунай ехыжьыфэ, зэрыгъозэрэ хабзэр ары. Лъэпкъ хабзэр цIыфым иIэшIагъ, илэжьыгъ; иакъылрэ игупшысэрэ къакIэкIогъэ шапхъэу ежь-ежьырэу зыфигъэуцужьыгъэр ары».

Тхылъыр пчъагъэмкIэ 400 зэрэхъурэр, мыр ныбжьыкIэхэми, зыныбжь икъугъэ­хэу адыгэ хабзэр зышIогъэшIэгъонхэми афэгъэхьыгъ. НэкIубгъо 354-рэ мэхъу, шъхьэ 16-у темэхэмкIэ зэтеутыгъ; «Тхыгъэ гуадз» зыфиIорэр ыкIи «Зэхэф гущыIалъэр» ахэм къакIэлъэкIох.

IофшIэгъэшхор апэрэ шъхьэм — «Адыгэ хабзэм икъежьакI, имэхьан, гъогоу къыкIугъэр» зыфиIорэм къызэIуехы. Ащ хэхьэх темэ цIыкIухэу «Хабзэм цIыфыр икъежьапI», «Адыгагъэр — лъэпкъгъэпс лъапс», «Хабзэр культурэгъэпс амал», «Адыгагъэр лъэпкъкIоцI зэпышIапI», нэмыкIхэри.

Я II-рэ шъхьэр — «Адыгэм ихъишъэ хабзэр къыдэкIо. Хэгъэгур ным фэд». Мы темэ иныр къызэIуахы ащ епхыжьыгъэ шъхьэ 13-мэ; я III-р — «Лъэпкъ щыIакIэр къэзыгъэгъунэрэ хабзэхэр» — мыщ къыщыпчъыгъэх ахэр. Я IV-р — «Адыгэ хабзэр, унагъор, лъэпкъыр» — темэ цIыкIоу пшIы епхыгъ. Я V — VI-рэ шъхьэхэми адыгэ унэм ыкIи ­адыгэ унагъом арылъ хабзэхэр къыраIотыкIых. Я VII-рэ шъхьэр «Лэжьэныр щыIэны­гъэм ылъапс» — 20 фэдизэу темэ цIыкIухэр епхыгъэх.

Джащ фэдэу «Адыгэ шэн-хабзэхэр», «Адыгэ шъуашэмрэ хабзэмрэ», «ПIуныгъэмрэ хабзэмрэ», «Адыгэ джэгур», «Муслъымэн динымрэ адыгэ хабзэмрэ», «Хьадэгъэ фэIо-фашIэхэр», «Блэгъэныгъэ хабзэр», «Адыгэ хабзэм зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэр», «Адыгэ хабзэр джырэ уахътэм» зыфиIохэрэр кIэзыгъэн­чъэу шIэныгъэлэжьым итхылъ къыщыриIотыкIыгъэх.

Адыгэгу, лъэпкъ шъхьэлъытэжь зиIэ адыгэ пэпчъкIэ мы тхылъыр осэнчъэ, бгъэшIэгъон икъун хэогъуатэ, щэч хэлъэп тхылъым пIуныгъэ-гъэсэныгъэ мэхьанэшхо зэриIэм. Ар унагъом, еджа­пIэм ыкIи зилъэпкъ зикIасэу, зилъапIэ пэпчъ иIанэтемых тхылъэу щытын фаеу сеплъы, джащыгъум тыгукIи, тшъокIи адыгэу тызэрэщытын фаер зыдытигъэшIэжьыщт.

ШIэныгъэр зыдиз тхылъым, «Тхыгъэ гуадз» зыцIэу «Адыгэ хабзэм ишIэныгъэгъуаз» зыфиIоу дэтым лъэпкъ этнографиер куу дэдэу изышIыкIыгъэу, ­дэлэжьагъэу Бгъэжънэкъо Барэсбый джыри нахь благъэу тегъашIэ.

«Зэхэф гущыIалъэр» — шIэныгъэ­-гупшысэ лэжьыгъэшхом ишъхьэтеIулIэжь; ащ адыгабзэм хэт гущыIэ бэдэдэ гъэшIэгъоныбэ зэхэугуфыкIыгъэу къыщытыгъ. Унэрэкъо Мирэ зыфежьэрэ Iофыр «къегъэгущыIэ» адыгэмэ зэраIоу, тхы­лъыр — пшъхьап; зэман ехьыжьагъэу тызхэтым анахь ифэныкъогъэ шIэны­гъэшхор мыщ хэти дигъотэщт.

ТхылъыкIэм лъэпэ мафэ ыдзынэу, ащ иавторэу Унэрэкъо Мирэ псауныгъэ дахэ, пытэ иIэу, иунагъо, илъфыгъэхэм адатхъэу, илъэпкъ шIоигъом сыдигъуи лъыкIахьэу, бэрэ фэлэжьэнэу сыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.

@ Адыгэ макъ

Son Makaleler

spot_imgspot_img

İlgili Makaleler

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

spot_imgspot_img