Ипщынэ макъэ кIосэщтэп

2008-рэ илъэсым кIэлэцIыкIу къэшъокIо купэу «Нэфым» сыригъусэу Германием сыкIогъагъ. Ащыгъум тыздэхьэгъэгъэ къа­лэхэм Кельн ащыщыгъ. Берлин тикIи мэшIоку псынкIэкIэ ащ тыкIогъагъ. МэшIоку уцупIэм къыщытажэу Кельн и Адыгэ Хасэ итхьаматэу Къаншъат Фарук тетыгъ. ЦIыфыбэ мэшIокум исыгъ. Къалэм ихьалэмэт псэуалъэу алъытэрэ Кельн чылысыр зэрагъэлъэгъунэу зекIохэр къеблагъэх. Станцием укъызэрэчIэкIэуи апэу а чылысыр ары плъэгъурэр. ЗекIо купэу къизэрэгъэтэкъугъэхэм Фарук шIэх дэдэу такъыхилъэгъукIыгъ. КъытпэгушIуатэзэ, пальто шIуцIэ кIыхьэ щыгъэу, хъулъфыгъэ нэгуф горэ къызэрэтпэгъокIырэр тэри зэу къэтлъэгъугъ. «Зыми шъухэ­кIокIэнэу щытэп, Хэкум ынэгу шъуфэд», — къытиIогъагъ. Нэужым зэдэгущыIэгъу дэсшIы зэхъум ащ къыригъэкIыгъэмкIэ сеупчIыжьыгъагъ — Хэку нэгур сыд фэдэу ылъэгъура? «Сабыим ынапэ фэдэу нэфы, къабзэ, шъабэ. Шъори шъунэгухэм нурэр къакIехы», — джэуапэу къыситыжьыгъагъ.

«Сэ Псыбланэмэ сащыщ, ау тэ тлъэкъуацIэхэр тятэжъхэм ацIэ техыгъэу атхыщтыгъэхэти, КъаншъаткIэ тилIакъо атхы­гъагъ», — нэIуасэ зыкъытфишIызэ иапэрэ гъозэ къэбархэр Фарук къытфеIуатэ ыкIи мыгумэкIэу, шъабэу къэгущыIэ, изекIуакIи джаущтэу шъырытэу гъэпсыгъэ. ЦIыф гупсэфэу зэрэщытыр такъикъ заулэкIэ къыдгурыIуагъ. МэшIоку станцием тыкъызычIэкIым, лъэгэ-лъагэу, хъырахъишъаеу Кельн чылысыр тэпашъхьэ къиуцуагъ. Ащ итарихъ къэбархэр Фарук къытфиIотагъэх.

«Псэуалъэм ишIын я 13-рэ лIэшIэгъум аублагъ. Ау зэо зэфэшъхьафхэм апкъ къикIэу зэпагъэумэ рагъэжьэжьызэ я 19-м аухыгъ ныIэп. Мыр къалэм игупчэ дэд, тэри ти Хасэ чы­жьэп, лъэсэу текIолIэщт», — джаущтэу къэбархэр къытфиIуа­тэзэ, Германием изы къэлэ анахь дахэу псыхъоу Рейн тет Кельн илъэгъупхъэ чIыпIэхэр къытигъэлъэгъузэ, адыгэу щыпсэухэрэм якъэбархэри дыхэтыжьэу, Псыблэнэ Фарук сшIэнэу хъугъагъэ. Ащ ыуж зэIукIэхэр къыкIэлъыкIощтых. Хэкум заулэрэ къэкIуагъэуи, нэужым сэ Германием сы­кIуагъэуи сыфэзынэу хъугъа­гъэти, джа зытетым зэрэтетыгъ. Зыпкъ итэу, шъырытэу, ымакъэ ещэхыгъэ зэпытэу, ау къыIорэм едэIухэу, лъытэныгъэ зыфашIырэ цIыфэу щытыгъ.

Псыблэнэ Фарук Тыр­куем ит адыгэ къуа­джэу Рейхьанлы къыщыхъугъ. Iоф ышIэнэу Германием макIо ыкIи ежь фэдэу мы хэгъэгум кощыгъэ адыгэхэр зэрепхых, лъэпкъ Хасэ зэхещэшъ, илъэс 25-рэ ар егъэIорышIэ. Кельн пштэмэ, ащ фэдизэу адыгабэ щэпсэу пIонэу щытэп. ЗэкIэмкIи нэбгырэ мин фэдиз дэсыр. Ау джа пчъэгъэ макIэм къахэ­кIыгъ адыгэ пщынэо Iазэхэр, орэдыIохэр. Лъэпкъ культурэм идунэе фестивалэу Адыгэ Респуб­ликэм щызэхащэхэрэм бламыгъэкIэу Кельн адыгэхэр къыхэлажьэх. Хэкум зэрепхыгъэхэри, лъэпкъ культурэр зэрэзэкIаугъуаерэри зишIушIагъэр Псыблэнэ Фарук. Iоф­шIэн ужым емызэщэу Хасэм кIозэ, хьакIэщыпчъэр зэфишIыгъэп. Иуна­гъуи ащкIэ къотэгъоу иIагъ. Ишъхьэгъу­сэу Айтен, икIалэхэу Джанбек, Мурат, ип­шъашъэу Шенай адыгэ зэIукIэхэм ягъэхьазырын, язэхэщэн тым готхэу дэлэжьагъэх.

Псыблэнэ Фарук пщынэо Iазэу щытыгъ, етIани ежьым ыусыгъэ мэкъамэхэр иIагъэх. Тэ тызыкIогъэ гъэм орэдыкIэ ыусыгъэу щытыгъ. «Еу, пщынаор!» ыцIэр. Пщынэо IэпэIасэм ипщынэ къызэкIищыным джэгум къекIолIагъэхэр дэгуIэхэу, къэшъоным зыратыным фэхьазыр­хэу зэрэщытхэм ар фэгъэхьыгъагъ. Орэд жъынчыр гум екIоу щытыгъ, тикуп хэтыгъэ орэдыIоу Эльдарэ Айдэмыр ар икIасэ хъугъагъэ, къыIонэу Фарук Iизын къыIихи, орэдыр хэкум къыздищэгъагъ. Нэужым ар зэхэзыхыгъэ цIыфхэми агу рихьи, Айдэмыр бэрэ концертхэм къащи­Iуагъ. Псыблэнэ Фарук ыусыгъэ орэдхэм ащыщэу «Къафа» ыцIэу Быщтэкъо Азэмати къыIуагъ. Апэрэу ар Адыгеим и Къэралыгъо филармоние Азэмат къызщеIом, Фарук икIалэу Мурат къыдежъыущтыгъэ. Псыблэнэ Мурат илъэс 20 ыныбжьэу Адыгеим къэкIожьыгъ. «Налмэ­сым» апэ къэшъуакIоу, нэужым пщынаоу илъэс пчъагъэрэ щылэжьагъ. Непэ зэлъашIэрэ орэдыIоу Нэхушъэ Черим дэлажьэ. КIэлэ дахэу, ищыгъэу, IэпэIасэу, лъэпкъым ынапэу ары Мурат зэрашIэрэр. Хэкур шIу алъэгъоу, лъэпкъ культурэр ашIэу, адыгэ хабзэм темыкIыхэу икIалэхэр Фарук ыгъэсагъэх. «Хэкум тятэжъэу къикIыгъэм ычIыпIэкIэ Мурат къестыжьыгъ», — ыIощтыгъэ Фарук. ИкIалэ дэгъоу зэрэхэгъозагъэр, лъытэныгъэ зыфашIырэ артист зэрэ­хъу­гъэр зыраIокIэ ынапэ гушIо тIэкIу къытехьэщтыгъэ, ау адыгэм зэришэнэу, лъфыгъэм ищытхъу къаIоми зэрэукIытэрэр Фарук хэпшIыкIыщтыгъэ.

Псыблэнэ Фарук аужырэу сызыIукIагъэр 2019-рэ илъэсыр ары. Тыркуем сыщыIэу, сибысымэу Цушъхьэ Мелихьа къысеIо: «Германием къикIыгъэ унагъо горэ къытфэкIощт узэрагъэлъэгъунэу». Мелихьа зигугъу къышIыгъэ Бастэ зэшъхьэ­гъусэхэр Дюсельдорф щэпсэух, «Нэфым» иконцертэу Германием къыщыттыгъагъэм еплъынэу къызэкIохэм нэIуасэ тызэфэхъу­гъагъ. Гъэмафэрэ ахэр Тыркуем щэIэх. КъызэкIохэм язэкъуа­гъэп, Псыблэнэ Фарукрэ Айтенрэ ягъусагъэх. Ахэри гъэмафэм Тыркуем яуахътэ щагъа­кIоу щыIагъэх. «Тиныбджэгъу­хэр уадэжь къызэрэкIохэрэр зызэ­хэтэхым, тэри тыкъеблэгъагъ», — ыIозэ нэгушIоу Фарук зы­къыс­фигъэзагъ. Сыдэу гъэшIэгъоны щыIэныгъэр, къэралыгъо пчъагъэхэм тилъэпкъыкIэ тарысми, тызэфэзынэу амалыбэ тапэкIэ къекIы, тымышIахэу а зы гъогухэм тарэкIо, а зы чIыпIэхэм тащызэIокIэ. ЗэфэтIо­тэнэуи, зэдэдгощынэуи икъун къэбар тэгъоты. ГукъэкIыжьыбэхэр къэтIотэжьэу а пчыхьэм бэрэ тызэхэсыгъ.

Псыблэнэ Фарук адыгэгу зыкIоцIылъ цIыфыгъ. ЩыIэныгъэ гъогу зафэм темыкIэу, лъэп­къым икъызэтегъэнэн игъашIэм дэлэжьагъ. Илъэс 73-рэ ыныбжьэу Фарук идунай ыхъожьыгъ. Къызщыхъугъэ Тыркуе къуаджэу Рейхьанлы ащэжьи, ятэ-янэхэр зыдэлъ къэхалъэм далъхьа­жьыгъ. Тхьэм рахьмэт къырет. ЗышIэщтыгъэхэм шIукIэ агу къинэщт, къыгъэнэгъэ мэкъамэхэр пщынаохэм къырагъэIощт, лъэпкъым дышъэ кIэнэу иIэщтых.

ТIэшъу Светлан.

Адыгэ Макъ